به گزارش پایگاه خبری «عصرنمایشگاه»به نقل از اتاق بازرگانی تهران ،‌محمد جواد ظریف وزیر امورخارجه کشورمان چند روزی است که در سومین سفر دوره ای خود به قاره آفریقا به همراه یک هیات بلندپایه اقتصادی و سیاسی و با حضور رئیس اتاق تهران مسعود خوانساری عازم قاره سیاه شده است و تاکنون با حضور در کشورهای آفریقای جنوبی، اوگاندا و نیجریه با مسئولان سیاسی و اقتصادی این کشورها دیدارهایی داشته است. اما باتوجه به حضور هیات بلندپایه اقتصادی در این سفر و برگزاری کمیسیون های مشترک اقتصادی در این سفر، سوالی اصلی این است که اهمیت اقتصادی قاره آفریقا و کشورهای مهم آن همچون آفریقای جنوبی، کنیا، نیجریه و... برای ایران چیست؟ و چه گسترش روابط تجاری و اقتصادی با کشورهای قاره آفریقا چه نقشی در توسعه اقتصادی ایران خواهد داشت؟

محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه در پنج سال گذشته ( به جز سفر کنونی) دو سفر دوره‌ای به کشورهای آفریقایی داشته است. کنیا، اوگاندا، تانزانیا، زنگبار و بروندی در شرق آفریقا کشورهایی بودند که در سال 93 و پیش از توافق هسته‌ای مقصد ظریف بودند و دور دوم سفر آفریقایی او نیز اوایل مرداد ماه سال 95 با سفر به چهار کشور نیجریه، غنا، گینه کوناکری و مالی در غرب آفریقا انجام شد. اما نکته مشترک و مهم در هر دو سفر دوره ای قبلی ظریف به آفریقا که در سفر کنونی هم دیده می شود، تاکیید و تمرکز او بر گسترش روابط اقتصادی است؛ در واقع وزیر خارجه کشورمان در این سفرها توجه ویژه ای بر دیپلماسی اقتصادی دارد و حضور هیات های اقتصادی از بخش خصوصی و فعالان اقتصادی نشان دهنده همین موضوع است. در حال حاضر و براساس آمارهای رسمی میزان مراودات اقتصادی ایران با کشورهای آفریقایی کمتر از یک میلیارد دلار است و این به معنی آن است که ایران اصلا از ظرفیت های اقتصادی قاره سیاه هیچ بهره ای نبرده است.

آفریقا به عنوان بزرگترین و پرجمعیت ترین قاره جهان بعد از آسیا دارای ظرفیت های بلقوه زیادی برای کشورهای جهان و به خصوص کشورهایی مانند ایران است که تلاش دارد به دنبال بازارهای جدیدی برای محصولات خود باشد. این قاره به دلیل داشتن معادن زیرزمینی غنی و نیروی کار ارزان قیمت همواره مورد توجه کشورهای جهان بوده؛ کشورهایی که تلاش کرده اند با سرمایه گذاری و استفاده از نیروهای کار بومی کشورهای آفریقایی گامی رو به جلو در جهت پیشرفت اقتصاد خود بردارند. در این میان کشورهای آفریقایی نیز با توجه به نیاز مبرم این کشورها به منابع مالی برای رشد و توسعه کشورها از ورود سرمایه به کشورهایشان استقبال می کند. برای مثال در بخش کشاورزی و براساس آمار حدود 80 درصد از زمین های قابل کشت، در این قاره هنوز کشت نشده است و همین موضوع هم باعث شده بسیاری از کشورها به دنیال اجاره زمین در قاره آفریقا و کشت فراسرزمینی باشند.

علیرغم تمامی این نکات مثبتی که در زمینه ارتباط با کشورهای آفریقایی از نظر تجاری و اقتصادی وجود دارد شاهد این موضوع هستیم که ایران نتوانسته برخلاف سایر کشورهای منطقه از این پتانسیل جذاب و کارآمد در اقتصاد خود استفاده کند و در عمل سایر کشورهای منطقه خاورمیانه که رقبای ایران به شمار می روند توانسته اند از نظر سیاسی و اقتصادی در قاره آفریقا نفوذ کنند. مثلا ترکیه نقش خود را در قاره آفریقا بیش از هر زمان دیگری بیشتر کرده و صادرات ترکیه به آفریقا از 1.5 میلیارد دلار در سال 2001 به حدود 20 میلیارد دلار در سال رسیده است.

با نگاهی به آمار گمرک در 6 ماهه نخست سال 95، این نکته مشاهده می شود که در میان کشورهای قاره آفریقا تنها مصر توانسته در میان مقاصد عمده صادرات محصولات ایرانی جای بگیرد و میزان صادرات به سایر کشورهای آفریقایی همچنان کم و ناچیز است. براساس آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران،  این کشور در 6 ماهه نخست سال 95 در حدود 109 میلیون دلار برای واردات محصولات ایرانی هزینه کرده و این درحالی است که در شش ماهه اول سال 94 این میزان در حدود 177 میلیون دلار بوده که نشان از کاهش صادرات ایران به این کشور استراتژیک در قاره آفریقا دارد. چندی پیش باقری؛ رئیس گروه آفریقای سازمان توسعه تجارت حجم تجارت با قاره آفریقا را 4.1 درصد کل تجارت کشور اعلام کرد و گفت: با توجه به‌ وجود 54 کشور در آفریقا، این مقدار بسیار اندک است.

البته در سه سال گذشته و بعد از توافق هسته ای ایران و مقامات ارشد کشورمان همیشه به دنبال توسعه روابط اقتصادی با کشورهای آفریقایی بوده اند که سفر محمد جواد ظریف به چند کشور آفریقایی به همراه هیات بلند پایه اقتصادی نمونه ای از این تلاش هاست. در کنار این تلاش های ایران کشورهای آفریقایی نیز گام های مهمی برای توسعه روابط اقتصادی خود با ایران برداشته اند به گونه ای که در سه سال گذشته بعد از توافق هسته ای هیات های بلند پایه بسیاری از آفریقا به ایران سفر کرده اند که از آن جمله می توان به سفر رئیس جمهوری غنا به تهران برای اولین بار بعد از پیروزی انقلاب، سفر بوهاری رئیس جمهوری نیجریه به همراه تنی چند از وزیران کابینه اش و سفر جاکوب زوما رئیس جمهوری آفریقای جنوبی با یک هیأت بسیار گسترده متشکل از تعدادی از وزیران کابینه  و تعداد قابل توجهی از تجار آن  کشور برای اولین بار پس از بیست و دو سال اشاره کرد. در سفر رئیس جمهور آفریقای جنوبی به ایران برای رسیدن به 2 میلیارد دلار حجم روابط اقتصادی ایران و این کشور تا سال 2020 برنامه ریزی شد؛ هدفی که در سفر اخیر وزیر امورخارجه کشورمان به این کشور و دیدار با مقامات ارشد این کشور هم دنبال شد.